Russische zuivelketen blijft kwakkelen

De Europese Unie heeft de economische sancties tegen Rusland weer met een half jaar verlengd. In reactie blijft de Russische importstop van agrarische producten uit Westerse landen van kracht en grijpen de Russen de ban aan om de eigen landbouwproductie op te voeren. Maar dat is nog niet zo eenvoudig en dat geldt zeker voor de zuivel.

Ruslands grootste zuivelconcern Wimm Bill Dann (WBD) kwam vorige maand in conflict met melkveehouders die leveren aan de fabriek in St. Petersburg. Toen de melkverwerker de melk in classificatie en daarmee in prijs verlaagde, staakten boeren hun levering. De boze melkveehouders betwistten de melkanalyses van het WBD-laboratorium. “De kwaliteit is niet anders dan vorig jaar,” betoogden ze, met de beschuldiging dat WBD, in 2010 overgenomen door PepsiCo, naar mogelijkheden zocht om de melkprijs te verlagen om zo de eigen marges veilig te stellen.

Zelfvoorzienend worden

Het geschil illustreert de staat van de zuivel in Rusland. Lage melkprijzen, oplopende kostprijs, teruglopende productie, discutabele kwaliteit van de melk, gespannen verhoudingen tussen boeren en verwerkers, de sector is nog allerminst in staat om invulling te geven aan de ambities van de overheid: zelfvoorzienend worden in de landbouw.

Die stip op de horizon staat er al sinds 2010 met een voedselzekerheid programma van de staat, maar is nog eens aangescherpt in 2014, toen Rusland in het politieke conflict over de Krim en Oekraïne een importstop van landbouwproducten uit het Westen (Europese Unie, VS, Noorwegen en Australië) afkondigde. Voor zuivel heeft de overheid de doelstelling om in 2020 90 procent van de consumptie in eigen land te produceren, dat percentage ligt nu op 80.

De importstop heeft zijn uitwerking op de sector. Zo daalde de invoer van het belangrijke zuivelproduct kaas significant. In 2013 werd nog 40 procent van de kaas die de Russen consumeerden geïmporteerd, in 2015 was dat percentage gedaald tot onder de 20 procent, aldus een rapport van de USDA, het Amerikaanse ministerie van landbouw dat op zijn bureau in Moskou de ontwikkelingen in de Russische landbouw volgt en analyseert.

De Russische kaasproducenten profiteren en maken volgens de USDA-cijfers meer kaas (760.000 ton in 2014, 850.000 ton in 2015, en naar verwachting 860.000 ton in 2016), maar de kwaliteit verslechtert sterk en het assortiment verschraalt, terwijl de prijs stijgt. Gevolg is dat Russische consumenten die steeds minder te besteden hebben, minder kaas kopen, aldus de USDA. Deze ontwikkeling zet de kaasproducenten ertoe aan om steeds goedkoper te produceren (met vetvervangers als palmolie) en dat heeft een negatieve impact op het lange termijnperspectief van de zuivelindustrie, is de analyse.

Sector blijft kwakkelen

Zo blijft de sector kwakkelen. In 2015 nam de melkproductie met 3 procent af, in 2016 is dat 1,5 procent, zo is de verwachting van USDA. Daarmee zet de sector de dalende trend door; in de afgelopen jaren nam de melkproductie gestaag af, van 31,8 miljoen ton in 2010 naar 30,5 in 2014, zo blijkt uit cijfers van Italian Dairy Economic Consulting (CLAL).

In 2016 daalt, zo is de USDA-prognose, ook het aantal melk producerende koeien met twee procent naar 7,58 miljoen. De vele kleine gezinsbedrijven investeren weinig in hun veestapels door hoge rente en lage melkprijzen. Dat hakt er meteen in want deze bedrijven produceren ongeveer de helft van de totale melkproductie in Rusland, wat neerkomt op 15 miljoen ton per jaar. Moderne commerciële melkveebedrijven en -complexen weten deze daling onvoldoende te compenseren, ook al slagen zij er wel in om de opbrengst te verbeteren, per koe en per bedrijf.

Russische investeerders zijn zeer terughoudend. Zij vinden de melkveehouderij een moeilijke sector met een te lange terugverdientijd.

De oorzaak van de tegenvallende prestaties in de keten is een optelsom van factoren, stelt landbouwraad Philip de Jong in Moskou. Hij noemt: bedrijfsmanagement, opleidingen, overheidsbeleid en toegang tot krediet. Daarnaast zit Rusland ernstig verlegen om investeringen in de zuivelketen, aldus de landbouwraad. “Russische investeerders zijn zeer terughoudend. Zij vinden de melkveehouderij een moeilijke sector met een te lange terugverdientijd.”

Die analyse maken ze kennelijk ook in het Kremlin. Als de melkveehouderij zich blijft ontwikkelen in het huidige tempo dan zal de Rusland niet in staat zijn om zelfvoorzienend te worden, zei landbouwminister Alexander Tkachev eind april na een kabinetsberaad. Om de productie te stimuleren moet de productie van zuivel winstgevend worden gemaakt, aldus de bewindsman die in mei 2015 begon als landbouwminister. “Dat is de manier om investeerders te trekken en het gat tussen productie en vraag te dichten.”

Looptijd kredieten verlengd

Om investeringen te stimuleren verlengt de Russische overheid de looptijd van kredieten in de zuivel van 8 naar 15 jaar. “Die looptijd is nodig voor desbetreffende investeringsprojecten,” zei vice-premier Arkady Dvorkovich op een agro-industrieel forum in Krasnogorsk. Ook kondigde Dvorkovich aan dat de vergoeding van de gemaakte investeringskosten in de zuivel in 2016 wordt verhoogd.

Een belangrijk gegeven, want nog altijd leunt de sector sterk op de overheid. Daardoor blijven staatsinvesteringen essentieel om de prestaties van de keten te verbeteren, stelt de USDA. Dat doet de staat dan ook met financiële steunprogramma’s voor de landbouw, alleen zijn deze voor de zuivel ontoereikend, zegt de zuivelproducentenorganisatie Soyuzmoloko. Bovendien laat de uitvoering van die programma’s ook nog eens te wensen over. Toegezegde subsidies worden niet of (te) laat verstrekt, waardoor melkveebedrijven in financiële problemen komen en zelfs failliet gaan of zuivelproducenten hun prijzen moeten verhogen om uitblijvende subsidies te compenseren, aldus Soyuzmoloko.

Om de sector een impuls te geven verwelkomt de overheid buitenlandse investeerders. Zo krijgt de Duitse zuivelonderneming DMK volgens de Russische krant Vedomosti toestemming om een aantal kaasproducenten in de regio Voronezj over te nemen. Verder roert vooral Azië zich. Zo kondigde het Vietnamese zuivelconcern TH Food Chain aan een omvangrijk zuivelproject bij Moskou van de grond te tillen dat een investering vergt van 2,5 miljard US dollar. Een andere grote investeerder komt uit Thailand. Charoen Pokphand Goup met Banner Dairy uit China zeggen in Ryazan voor 1 miljard dollar een complex te gaan bouwen dat jaarlijks 400.000 ton aan melkproducten gaat produceren.

Men moet nog zien of de aangekondigde Aziatische investeringen ook echt gerealiseerd gaan worden

Het zijn grootse plannen, maar landbouwraad De Jong plaatst kanttekeningen: “Men moet nog zien of de aangekondigde Aziatische investeringen ook echt gerealiseerd gaan worden.” De ervaring leert dat het opzetten en managen van grote melkveebedrijven in Rusland geen eenvoudige opgave is, stelt hij.

Hier staan nieuwkomers voor de uitdaging om betrouwbare partners in de keten te vinden en de kwaliteit van de rauwe melk te borgen, een van de grote problemen in de Russische zuivelketen.

Ter illustratie van de matige kwaliteit melk, wordt sinds lang het lage vet- en eiwitgehalte genoemd. Ook onderscheidt de rauwe melk zich in negatieve zin door bacteriële vervuiling en hoog celgetal, veroorzaakt door een gebrek aan hygiëne en inferieure technische installaties, zoals slechte koelsystemen. Voorts schieten veterinaire ondersteuning en controle te kort, met name in regio’s met veel kleine melkveebedrijven. Verder zijn de kwaliteitscontrolesystemen niet ‘van westers niveau’ en missen transparantie.

Zo is de weg naar zelfvoorziening voor de kwakkelende sector nog lang. En mocht ergens onderweg het importverbod worden opgeheven, hebben zuivelbedrijven in westerse landen dan weer de kans om de export naar Rusland naar oude niveaus op te krikken?

De koopkracht van de Russische consument is de afgelopen twee jaar sterk afgenomen

Landbouwraad De Jong: “Dat blijft moeilijk voorspelbaar. De situatie in Rusland is inmiddels sterk veranderd en niet meer vergelijkbaar met de situatie van voor de boycot. De koopkracht van de Russische consument is de afgelopen twee jaar sterk afgenomen en de westerse producten zijn duur geworden door de lage roebelkoers. Bovendien wil de Russische overheid af van haar afhankelijkheid van voedselimporten.”

© illustratie Judy Ballast – klik op de illustratie voor een vergrote weergave

Wit-Rusland vult het gat

Uit de im- en exportcijfers van Italian Dairy Economic Consulting (CLAL) blijkt dat Wit-Rusland de grootste zuivelleverancier is van Rusland. Belarus vormt een douane-unie met Rusland, waardoor vrij verkeer van goederen mogelijk is.

Het land heeft de uitvoer sinds de importstop flink opgevoerd; het staat in alle lijstjes van zuivelproducten die Rusland in 2015 importeert bovenaan: volle melkpoeder (32.267 ton), magere melkpoeder (196.559 ton), kaas (167.178 ton), boter (74.324 ton), verpakte melk (195.659 ton).

De Wit-Russen exporteren naar verluidt nu het gros van de eigen productie naar Rusland. Dat land controleert die Wit-Russische zuivel strenger dan voor de importstop, om erop toe te zien dat Wit-Rusland niet wordt gebruikt als doorvoerland voor Europese zuivel.

Nederland heeft de export van pharmaceutical lactose flink opgevoerd tot 2.159 ton in 2015, een groei van 34 procent ten opzichte van 2014 en nog eens 55,8 procent tov 2013. Ook Duitsland voerde de export van deze lactose op sinds het importverbod, hoewel de hoeveelheid die in 2015 werd uitgevoerd (2.312 ton) minder was dan in 2014 (2.702 ton).

Nieuw-Zeeland, dat niet tot de landen behoort die door het Russische importverbod zijn getroffen, wist in 2015 1.713 ton magere melkpoeder af te zetten in Rusland. In de jaren daarvoor ging er geen magere melkpoeder vanuit Nieuw-Zeeland naar Rusland. Vorig jaar exporteerde ’s werelds grootste exporteur van zuivel 182 ton volle melkpoeder naar Rusland, in 2014 was dat nul ton.

 Dit artikel verscheen in Zuivelzicht