Het gaat slecht met de agrarische journalistiek

Op 30 juni werd de Gouden Greep uitgereikt, de prijs voor de land- en tuinbouwjournalistiek. Als juryvoorzitter hield ik deze inleiding:

Dames en heren, Het gaat goed met de vakpers in de land- en tuinbouw. De jury vond dit jaar het gemiddelde niveau van de inzendingen hoger dan voorgaande jaren. Schrijven, vormgeving, actualiteit – de jury toonde zich opgetogen, het was over de hele lijn beter. En deze keer na enkele jaren van afwezigheid ook bijdragen uit de tuinbouw. Hulde!! De jury, bestaande uit Bert van Slooten (Radio 1), Piet van Asseldonk (NOS), Bert de Lange (Gezondheidsdienst voor Dieren) en Johan Boonen als secretaris, was blij.

Dames en heren, het gaat slecht in de land- en tuinbouwjournalistiek. Onder de inzendingen vond de jury nauwelijks bijdragen die te rubriceren waren in de categorie innovatie. Als de ruim vijftig inzendingen een afspiegeling zijn van het beste dat de agrarische vakpers te bieden heeft, en daar gaan we van uit, dan wordt het tijd om de stormbal te hijsen. Op een handvol inzendingen na, kreeg de jury allemaal printproducties voorgeschoteld, waarvan een aantal volgens het beproefde recept van test, peiling en ranking.

Daar is niets mis mee, ware het niet dat de journalistiek in transitie is van print naar online. Er wordt vernieuwd, geïnnoveerd, kortom de journalistiek is zich opnieuw aan het uitvinden en dat is een absolute noodzaak om te overleven. Volg de HOI-cijfers en je wordt een droevig mens als je van de papieren journalistiek houdt, zoals ik. Elk nieuw grafiekje met dalende abonneecijfers zegt: je moet een positie verwerven in de nieuwe media. De agrarische vakpers lijkt daarin niet mee te gaan, als we ten minste afgaan op wat de jury voorgeschoteld krijgt.

Dames en heren, Nikki Usher is een journalist in Amerika. Ze schrijft, ze onderzoekt, ze geeft les. Van januari tot juni bracht ze meer dan 700 uur door in de newsroom van The New York Times. Daar was ze getuige van de strijd tussen de oude en nieuwe journalistiek, de botsing tussen traditie en verandering, de moeizame oriëntatie op een nieuwe journalistiek. Ze boekstaafde haar observaties in een boek Making News at the New York Times. Belangrijke conclusie van Usher: er zijn nieuwe waarden waar de journalistieke praktijk zich op moet oriënteren in een online journalistieke wereld: directheid, interactiviteit en participatie.

Met die waarden zou de agrarische vakpers naar mijn mening ook aan de slag moeten. Vergeet niet dat de hele doelgroep online is. Boeren en tuinders zijn gewoon mensen. Sterker, ze omarmen digitaal in hun bedrijfsvoering. Als je in kaart brengt hoe er binnen de agrarische ketens wordt gecommuniceerd, wat ik vorig jaar heb gedaan, dan ontwaar je indrukwekkende online netwerken die je het idee geven dat je naar de plattegrond van een metro in een wereldstad kijkt, o-ver-al online lijntjes. Boeren zitten in een web van enorme data-en infostromen, van veearts tot voerleverancer en melkverwerker, van adviseur tot weerstation en prijzen-, teeltadvies- en machineapps, alles komt tot de boer via de digitale snelweg.

Ik belde laatst met akkerbouwer Frank Franzen in Dirksland voor een interviewtje. Hij zei: ‘ik zit op de trekker’. Ik zei: ‘dan bel ik u later terug’. ‘Nee’, zei Frank Franzen. ‘We doen het nu. De GPS bestuurt mijn trekker.’

Wat ik maar zeggen wil: in de webwereld van de boer moet de agrarische pers aansluiten met online toepassingen.

Dames en heren, doel van de Gouden Greep is om bij te dragen aan verbetering van de land- en tuinbouwjournalistiek. Dat is de reden dat ik u wat vertel over de bevindingen van de jury, waarbij ik als voorzitter de vrijheid neem om er wat persoonlijke observaties aan toe te voegen. Beschouw het als een spiegel. Om die reden hebben we ook besloten om alle inzenders kort een reactie te geven op hun inzendingen. Bedoeld als opbouwende kritiek en stimulans om volgend jaar weer in te zenden.

Dames en heren, bij de aftrap van dit praatje zei ik u dat de jury blij was. Dat is ook zo, maar ze had ook wel wat minpunten over het niveau van de inzendingen. Het mocht allemaal wel wat uitbundiger, barokker. Soms was er sprake van een overdaad aan grafieken. En ook struikelde de jury over slechte koppen – te vaag, te lang, te obligaat. En ook al was het niveau absoluut hoger, de jury miste echte uitschieters.

Maar goed, overall was het goed. En U komt natuurlijk voor de uitslag – wie heeft gewonnen?! Uit de 52 inzendingen bleven er 7 over die genomineerd zijn. Zes printproducties en een televisieprogramma.

Ik loop ze met u langs aan de hand van de vier categoriën, waarvan er een geen nominaties opleverde, te weten die van de rubriek innovatie.

1. Dan ga ik naar de categorie journalistieke producties. De eerste die ik noem is de productie Op zoek naar leverbotslakken van Jacques Engelen in Het Schaap. De jury was blij met Jacques, hij haalde met twee bijdragen de nominaties. Jacques schrijft goed. Ook in het artikel over de leverbotslakken. We kijken mee met de expert tijdens zijn onderzoek in het land op zijn kantoor. Ik citeer uit het juryberaad: “Heerlijke beschrijvingen mooi afgewisseld met feitelijke informatie.”

De andere genomineerde productie in deze categorie is Fresco’s Paradijs een productie van Human onder regie van Marjoleine Boonstra. Het programma met zes afleveringen is moeilijk vergelijkbaar met de overige inzendingen, maar dat neemt niet weg dat Louise Fresco de kijkers van Human een mooi verhaal over de landbouw en de biodiversiteit heeft voorgeschoteld. Mooi gefilmd, Fresco verrijkt je inzicht.

In de afweging wie van deze twee een nummer een-notering verdiende gaf de jury de credits aan de bijdrage die boeide door de beeldende weergave. Daar waar bij de ene productie kanttekeningen werden geplaatst bij de journalistieke uitwerking van een ambitieus en prijzig project, overtuigde de ander door de prachtige schrijfstijl. Winnaar in deze categorie is dus Jacques Engelen.

2. Gaan we naar rubriek nummer twee achtergrond bij het nieuws. Ook hier twee nominaties. Om te beginnen Martijn ter Horst met Wonderkind in de verdachtenbank. Dit is het verhaal over Niels Lentjes, die nog te jong voor de brommer was toen hij zich al in de mesthandel stortte. Ter Horst beschrijft de rise and fall van deze piepjonge ondernemer die verstrikt raakte in foute zaken. Degelijk en vasthoudend journalistiek werk, oordeelde de jury. Een goed verhaal.

De andere gegadigden zijn Wim Esselink en Esther de Snoo. Zij schreven voor Boerderij Vandaag het artikel Mestverwerking komt op stoom. Het tweetal duidde de stand van zaken in de mestverwerking. De jury had waardering voor het eigen onderzoek van Esther en Wim, waarmee ze eigen nieuws creeerden voor een voor de sector relevant vraagstuk. Goed onderzoek, helder te lezen, helpt politiek debat.

Bij de discussie welke van deze twee als nummer een in deze rubriek moest worden gezien, kende de jury de meeste waarde toe aan de inzending die op eigen kracht een bijdrage leverde aan een heikele en bijna never ending kwestie in de sector. De jury koos voor de bijdrage van Esther en Wim.

3. In de categorie vakmanschap komen we een bekende tegen, te weten Jacques Engelen, deze keer begeeft hij zich in het spoor van de wolf. Zijn bijdrage Schapenhouders niet blij met komst wolf voor het blad Schaap. Wederom goed geschreven verhaal, met alles er in, voors en tegens.

De tweede inzending die genomineerd werd voor deze categorie komt uit de tuinbouw. Groenten & Fruit koos met Buren een goed thema, naar het oordeel van de jury. Het is vaker uitgewerkt in andere sectoren, maar het speelt kennelijk ook in de tuinbouw: buren die je lastig vinden. Of niet.

In het beraad over nummer in deze categorie koos voor de jury voor de productie met een goed gekozen en leuk uitgewerkt thema, Buren van Groenten & Fruit.

Dames en heren, voordat we naar de finale gaan, houden we nog stil bij de Alfred van Dijkprijs, de inzending voor de IFAJ Star Prize. De winnaar van deze award is een bekende van de bezoekers van dit evenement. Hij viel eerder in de prijzen, Ruben van Boekel. Vorig jaar won hij de zilveren greep met de serie Portretten Nederlandse Varkenshouders in het buitenland. Deze keer kwam hij met een vervolg.

En opnieuw stelde de jury vast: goed geschreven, informatief en ook kritisch, met speciale waardering voor het verhaal met varkenshouder Straathof, met wie het interview pas na lang aandringen tot stand kwam. De jury stelde het bestuur van de NVAJ voor deze bijdrage in te zenden voor de internationale prijs van de IFAJ. De jury nam de voordracht over, waarmee Ruben van Boekel winnaar werd van de Alfred van Dijkprijs.

Goed, dan komen we nu uit bij de gouden, de zilveren en bronzen greep. We hebben drie categoriewinnaars over. Ik noem ze u nog een keer:

1. Op zoek naar leverbotslakken van Jacques Engelen
2. Mestverwerking komt op stoom, door Esther de Snoo en Wim Esselink
3. Buren van de redactie van Groenten & Fruit.

Zoals dat vaker gaat in jury’s worden in de finale ronde tekortkomingen en sterke punten uitvergroot. Wordt zout gelegd en de loftrompet nog een keer gestoken. Aan alledrie de inzendingen zaten wel vlekjes. Bij Buren vond de jury dat de redactie bij de uitwerking wat creatiever en kritischer had mogen zijn, buren hebben ook ruzies. In het stuk over de leverbotslakken werden kanttekeningen geplaatst bij de intro, hadden de foto’s groter gemoeten en bleeft de jury zitten met de vraag: hoe zit het met de resistentie? En in het mestverwerkingsverhaal struikelde de lezer hier en daar over terminologie en een lastig te begrijpen tabel.

Uiteindelijk kwam de jury er op uit dat de redactie van Groenten & Fruit met Buren de bronzen greep heeft gewonnen.

Dames en heren, de jury wikt en weegt en laat uiteindelijk zwaar wegen in hoeverre een productie richtinggevend, onthullend of spraakmakend is. Zo bezien kwam ze uiteindelijk tot de conclusie dat de inzending van Esther de Snoo en Wim Esselink dit jaar goed is voor goud. En dat Jacques Engelen met zijn prachtig geschreven bijdrage in aanmerking komt voor de zilveren greep.