‘Europese Unie moet zwakke positie boer versterken’

Recente crises onderstrepen de zwakke positie van de boer in de keten; hij krijgt de klappen bij prijsdalingen. Dat baart de Europese Commissie zorgen. De Taskforce Landbouwmarkten doet vijf aanbevelingen om de positie van de boer te versterken. Voorman Kees Romijn van LTO melkveehouderij ziet meer heil in het financieel robuuster maken van bedrijven.

Bestrijd oneerlijke handelspraktijken. Maak het boeren makkelijker om met elkaar samen te werken. Geef ze eenvoudiger toegang tot financiering. Verhoog de transparantie van de markt met verplichte prijsnoteringen en stimuleer boeren om aan risicobeheer te doen, zoals deelname aan termijnhandel.

Deze aanbevelingen verpakt in een 73 pagina’s tellend rapport kreeg EU-commissaris voor Landbouw & Plattelandsontwikkeling Phil Hogan vorige maand overhandigd door Cees Veerman, voorzitter van de Agricultural Markets Task Force (Taskforce Landbouwmarkten). De taskforce was door de Europese Commissie in het leven geroepen om in kaart te brengen hoe de positie van de boer in de voedselketen verbeterd kan worden.

Het versterken van de stem en de positie van de landbouwer staat hoog op mijn agenda

Die positie baart de Commissie zorgen. Recente crises toonden aan dat de positie van de boeren versterkt moet worden zodat ze een eerlijke prijs krijgen voor hun producten, zei Hogan bij het in ontvangst nemen van het rapport. “Het versterken van de stem en de positie van de landbouwer staat hoog op mijn agenda. Het verslag van de taskforce is een welkome bedrage aan het debat over hoe dit verwezenlijkt kan worden.”

Essentiële rol
En daar bleef het voorlopig bij. Hogan gaf niet aan of hij de aanbevelingen ook gaat overnemen. Wel zei hij dat hij prioriteit zal geven aan de analyse van het verslag en de aanbevelingen van de taskforce. Deze analyse zal ‘een essentiële rol spelen’ in het werkprogramma van de commissie in 2017 voor dat deel dat gericht is op het versterken van de positie van de boer.
Deze is kwetsbaarder geworden door de wijziging van het Gemeenschappelijk Land-bouwbeleid. Die is naast directe inkomenstoeslagen meer marktgeoriënteerd door de afbouw van productieregulerende maatregelen, zoals melk- en suikerquota. Nu de landbouw meer te maken krijgt met de tucht van de (wereld)markt blijkt dat boeren de meeste klappen krijgen in de voedselketens als de prijzen dalen. Daarbij merkt de taskforce op dat afbouwen van marktinterventies ook tot structureel lagere prijzen kunnen leiden. “Wat iets anders is dan prijsvolatiliteit.”

Sleutelrol
Ook zijn andere ontwikkelingen in het nadeel van de boeren, zoals de concentratie van schakels (toeleveranciers, verwerkers, retail) in de keten, waardoor de onderhandelingspositie van de boer zwakker wordt. Dit terwijl hij een sleutelrol vervult in de productie van grondstoffen.
In zijn analyse stelt de taskforce vast dat de beleidsmaatregelen die de EU heeft genomen om de sector zelf instrumenten in handen te geven om de structuur en daarmee de positie van de boeren te versterken (productenorganisaties), niet toereikend zijn. Dat ‘beleidskader’ moet daarom worden verbeterd, aldus de taskforce. En daartoe geeft hij een aantal voorzetten:

1. Verhoog transparantie
De Europese Commissie moet de markt transparanter maken zodat alle schakels binnen de keten zicht hebben op de markt- en prijsontwikkelingen. Nu is dat niet zo omdat grote bedrijven als leveranciers en verwerkers beter zijn uitgerust om de marktontwikkelingen te volgen dan individuele boeren. Die ongelijkheid creëert wantrouwen binnen de keten, met name over de verdeling van de marges en de waardering van de toegevoegde waardes. Om de markttransparantie te verbeteren moet de Commissie een verplichte prijsnotering invoeren voor de hele keten en meer gestandaardiseerde marktinformatie beschikbaar stellen, waaraan de lidstaten met data en info ook moeten bijdragen.

2. Ban oneerlijke handel uit
Tot dusver is het niet gelukt om oneerlijke handel uit te bannen. Zo hebben boeren te maken met uitgestelde betalingen of contracten die eenzijdig worden aangepast. Om doeltreffende en onafhankelijke handhaving van eerlijke handel te bewerkstelligen, moet de Commissie op EU-niveau kaderwetgeving invoeren, zegt de taskforce. Verder moet ondersteuning worden geboden voor doeltreffende handhavingsstelsels in de lidstaten, waarbij het gebruik van bijvoorbeeld een arbiter wordt aanbevolen. Dit moet geen ‘tandeloze tijger’ zijn, maar een die ook sancties kan opleggen. Ook moeten slachtoffers de mogelijkheid krijgen om anoniem klachten in te dienen. Voorts doet de taskforce aanbevelingen over verplicht stellen van schriftelijke standaardcontracten, die boeren gesteund door EU-regels desnoods moeten kunnen afdwingen.

3. Maak samenwerking makkelijker
De Europese Commissie moet meer duidelijkheid geven over de Europese mededingingsregels. Die zijn nu onduidelijk en complex, waardoor boeren terughoudend zijn om te gaan samenwerken, aldus de taskforce. “Regels moeten duidelijk en werkbaar worden, zodat boeren geen juridisch adviseur hoeven in te huren als ze plannen hebben om samen te werken.” In een toelichting refereerde taskforce-voorzitter Veerman aan het besluit van Eurocommissaris Hogan eerder dit jaar om voor een halfjaar een ‘crisiskartelvorming’ toe te staan in de zuivel. Zo konden Europese melkveehouders afspraken maken om vrijwillig en tijdelijk de melkproductie te verminderen. Dit verruimingsbesluit was ook onduidelijk, stelde Veerman. De
taskforce pleit ervoor dat onafhankelijke producenten ook mee kunnen doen in een ‘crisiskartel’.

4. Verbeter toegang tot financiering
De betere benutting van de financiële instrumenten biedt mogelijkheden. In dat verband ziet de taskforce een rol weggelegd voor de Europese Investeringsbank (EIB), die zijn betrokkenheid in financiering in de landbouw, een sector die traditioneel als lastig te financieren wordt gezien door banken, moet vergroten. Zo zou de EIB lokale banken met garanties kunnen stimuleren om boeren kredieten te verstrekken. Ook zou EIB kunnen worden betrokken bij de ontwikkeling van een exportkredietgarantie om risico’s te verminderen bij het aanboren van nieuwe markten. Voorts geeft de taskforce de Commissie in overweging om financiële instrumenten onderdeel te maken van het toekomstige Europese landbouwbeleid, bijvoorbeeld financiële instrumenten om prijsvolatiliteit te beheersen en financiële voorzieningen voor jonge boeren die productiegrond willen kopen.

5. Stimuleer risicobeheer
De taskforce stelt vast dat boeren weinig gebruikmaken van risicomanagementsystemen. In sommige landen (Spanje, Hongarije) zijn ze goed ontwikkeld, maar in veel landen niet. De taskforce pleit daarom voor de ontwikkeling van betere financiële instrumenten. Termijnmarkten bieden boeren een extra instrument om prijsrisico’s te beheren, maar ze maken er weinig gebruik van, daarom moet er meer worden gedaan aan bewustmaking; er moet worden geïnvesteerd in voorlichting en kennisoverdracht.

* * *

Romijn: Maak bedrijven veerkrachtiger

Het is beter om bedrijven veerkrachtiger te maken, zegt Kees Romijn, voorzitter van de LTO-vakgroep melkveehouderij, in reactie op het rapport van de Taskforce Landbouw-markten. De LTO-voorman plaatst kanttekeningen bij de aanbevelingen van de taskforce, zoals meer transparantie in de keten.
“Ik heb altijd het idee dat andere schakels daar meer profijt van hebben dan wij als melkveehouder. Als wij vrijgeven wat we verdienen kan een retailer precies bepalen wat hij aan marge kan pakken.”
Om de positie van de melkveehouder in de keten te versterken, ziet Romijn meer heil in het financieel robuuster maken van de bedrijven, zodat ze periodes met lage prijzen beter kunnen opvangen. Hij denkt daarbij aan fiscale buffers, afdekken van grote risico’s met verzekeringen en kleinere met termijnmarkten. “Het is een optelsom van dat soort maatregelen.”
Aan de overheid, zowel op nationaal als Europees niveau, is het dan om te investeren in kennis, innovatie en de concurrentiepositie, zoals het openen van nieuwe markten, aldus Romijn.

Dit artikel verscheen in Zuivelzicht