Heimwee naar de vakschool

De agrarische onderwijs centra bestaan 25 jaar. In een kwart eeuw verloor het landbouwonderwijs veel van zijn glans. Van de krachtige poot in het beroemde OVO-drieluik is in het groene mbo niet veel meer over. In reactie wordt geroepen om de terugkeer van de aloude vakschool.

Het is 8 januari 2015. In de krant staat een klein bericht: AOC Terra heeft zijn naam veranderd in Terra. De term AOC is geschrapt. Drie letters, het zijn er niet veel, maar het is een rigoureuze stap – Terra schudt zijn agrarische imago af.  “Ik had meteen Albert Jan Maat van LTO aan de telefoon. Die zei: wat maak je me nou? Je hebt je hielen nog niet gelicht of de boel wordt al verraden.”

Aan het woord is Roel Schilt. Hij nam in december vorig jaar afscheid als voorzitter van AOC Terra, de instelling voor het groene onderwijs voor vmbo en mbo in Groningen en Drenthe. Kort nadat hij voor de laatste keer de deur van zijn school achter zich had dicht getrokken werden de letters AOC van de gevel geschroefd. Voor Schilt was dat geen verrassing, hij had het besluit zelf genomen. Maar wel pas na een hele lange discussie, vertelt hij. Want de kwestie lag ook binnen de instelling gevoelig. “Er waren mensen die zeiden dat de roots van de instelling zichtbaar moeten blijven. Met het schrappen van AOC, Agrarisch Onderwijs Centrum, verloochen je je afkomst, zeiden ze.”

Daar hadden ze een punt, maar tijden veranderen. “De toevoeging AOC dekt de lading niet meer,” legt Schilt uit. “Je doet er veel andere opleidingen geen recht mee.”

Notedop
Met het schrappen van AOC uit de naam van Terra is de geschiedenis van 25 jaar AOC-onderwijs in een notedop verteld. Wat begon als agrarische school voor veehouderij en plantenteelt is een kwart eeuw later een instelling geworden die ook opleidingen heeft als Bloem & Design, Recreatie & Groen, Dierverzorging en Milieu.

De AOC’s zijn enorm verbreed en ‘die andere opleidingen’ trekken inmiddels veel meer scholieren dan de traditionele opleidingen die opleiden tot melkveehouder of akkerbouwer. Schilt: “De agrarische sector heeft een klein beetje de neiging om zichzelf nog steeds te zien als centrum van het groene onderwijs. Maar dat is niet meer zo. In het Nederlandse onderwijsstelsel is de agrarische sector groen geworden. Verbreding is nu de pijler waarop een AOC rust. Maar juist dankzij die verbreding kunnen kleine opleidingen als akkerbouw en varkenshouderij overeind worden gehouden. Als die verbreding niet had plaatsgevonden, was het landbouwonderwijs opgegaan in de ROC’s en was daar een nog kleinere sector geweest.”

Kleine opleidingen die niet meer de eigen broek kunnen ophouden, het is een flink contrast met de betekenis die het agrarische onderwijs had in het beroemde OVO-drieluik (onderzoek, voorlichting en onderwijs). De driehoek stond aan de basis van de enorme ontwikkeling die de Nederlandse landbouw de vorige eeuw doormaakte en dat was, in de analyse van Schilt, mede toe te schrijven aan de hechte banden die er waren tussen onderwijs en praktijk; standsorganisaties waren vaak het bevoegd gezag van de landbouwscholen.

Onder druk
Met de vorming van de agrarische onderwijs centra kwam het succesmodel onder druk te staan. “De agrarische gemeenschap beschouwde de scholen als hún scholen. Dat is tijdens de AOC-vorming geleidelijk veranderd,” zegt Schilt. “De standsorganisaties hebben het gezag overgedragen aan de besturen van de instellingen. En daarbij was de gedachte: regel het zelf maar. In die emotie hebben ze zichzelf verwijderd van het onderwijs.”

In 1990, nu 25 jaar geleden, werden de AOC’s gevormd. In de jaren daarvoor werden de voorbereidingen getroffen. Dat was een proces van aftasten, aldus Schilt, die zelf volop in de slag was om in het Noorden een AOC van de grond te tillen. Het was een beweging naar groot. Niet omdat het onderwijs dat per se zelf wilde, het werd opgelegd vanuit Den Haag. De norm werd 1.200 leerlingen per instelling. Schilt: “In het middelbaar beroepsonderwijs was dat geen probleem, in het agrarisch onderwijs wel. In overleg met het ministerie van Landbouw is toen besloten om mbo en vmbo te clusteren, zodat we aan de norm konden voldoen.”

Zo werden in 1990 uit ruim 180 lagere en middelbare agrarische scholen 21 AOC’s gevormd, waarbij bij het leggen van de puzzel zoveel mogelijk rekening moest worden gehouden met verschillende levensbeschouwelijke visies. Het waren spannende tijden. Zouden de AOC’s, die ook veel last hadden van het slechte imago van de landbouw (milieu, dierziekten etc), het hoofd boven water kunnen houden? Konden ze de concurrentie met de grote scholengemeenschappen en ROC’s wel aan? Veel AOC’s realiseerden zich al snel dat ze te klein waren, aldus Schilt. Er kwam een nieuwe fusiegolf.

Cultuuromslag
In dit schaalvergrotingsproces kwamen onderwijs en bedrijfsleven op steeds grotere afstand van elkaar te staan. Het onderwijsaanbod werd verbreed, maar moest ook worden veralgemeniseerd. Schilt: “De algemene vorming werd zo belangrijk geacht dat het in het vakonderwijs werd geintegreerd. Het vak moest je maar in de praktijk leren, dat was wat de samenleving wilde. Tot grote frustratie van de vakdocenten. Die vonden dat echt vreselijk.” Het was een cultuuromslag, zegt Schilt. “Het kostte veel tijd en energie om die slag te maken, het onderwijs raakte intern gericht.”

Zo minimaliseerde het landbouwonderwijs in een kwart eeuw schaalvergroting, verbreding en veralgemenisering. Er zijn nog 13 AOC’s over, de meeste voeren gelijk Terra de letters AOC niet meer in de naam. Nog even en de landelijk koepelorganisatie, de AOC Raad, is de enige die in naam nog herinnert aan de agrarische roots.

Maar het onderwijs blijft altijd in beweging. In Den Haag gaan stemmen op om het vakonderwijs nieuw leven in te blazen. PvdA-voorman Diederik Samsom spreekt over een deltaplan ‘om van mbo’s weer snel vakscholen te maken’ teneinde de maakindustrie te behouden voor Nederland. Het statement van Samsom klonk voorzitter Aalt Dijkhuizen van de topsector Agri & Food als muziek in de oren. Hij twitterde meteen: ‘Blij met de (impliciete) steun van de PvdA-voorman voor de agri- en foodsector, de grootste maaksector van Nederland!’

Oude vakschool
Terug naar de oude vakschool, dat is veel meer dan 25 jaar terug in de tijd. En het lijkt een breuk met het verguisde credo van algemenisering in het vakonderwijs. Ook Schilt spreekt over ‘ombouwen tot vakscholen’, als hij het heeft over de toekomst van de AOC’s. De oud-voorzitter heeft bij zijn vertrek een manifest nagelaten, waarin hij voor Terra de gewenste ontwikkeling schetst: de school moet nieuwe verbindingen maken met de buitenwereld. Terra moet uitgroeien tot het regionale groene kennis- en praktijkcentrum in Groningen en Drenthe, schrijft Schilt in zijn manifest. En om het initiatief een landelijke uitstraling te geven werkt Terra samen met Wellant, een AOC in de Randstad, die op dezelfde manier het onderwijs wil ontwikkelen. Ze noemen het regioleren.

Het is niet de zoveelste vernieuwing van het onderwijs, aldus Schilt. “Het is een werkelijke systeeminnovatie.” Die grote stap moeten de AOC’s in zijn ogen wel maken omdat de scholen het op eigen houtje niet meer redden om arbeidskrachten af te leveren die de vaardigheden en vakbekwaamheid hebben waar het bedrijfsleven in de regio om vraagt. AOC’s krijgen steeds minder rijksgeld en steeds meer taken, ze moeten daarom samenwerking zoeken met partners in de regio, luidt de analyse. Dat geldt voor het onderwijs, maar ook voor de financiering – het onderwijs wordt afgestemd op de vraag uit de regio en het bedrijfsleven draagt financieel bij aan projecten die gezamenlijk worden opgezet. Docenten en leerlingen gaan op locatie aan de slag waarbij het onderwijs in de praktijk wordt ingevuld.

Die verbinding met het bedrijfsleven doet denken aan de glorietijd waarin het agrarische bedrijfsleven zich nog nadrukkelijk bemoeide met het landbouwonderwijs. Die constatering onderschrijft Schilt: “We willen terug naar de verbindingen met het ooit krachtige OVO-drieluik.”

Dit artikel verscheen in Boerderij Vandaag